- Escrito por Redacción Camarinas.eu Redacción Camarinas.eu
- Categoría: Cultura Cultura
- Created: 17 Setembro 2013 17 Setembro 2013
Volve o colaborador habitual de Camariñas.eu Florentino Rogero Figueiras, máis coñecido como Tino, cun novo comentario para a nosa sección de Literatura Galega. Un comentario que non crítica, xa que Tino exerce de lector apaixonado e non de crítico literario. Nesta ocasión preséntanos para que degustemos unha obra mestra, “Os libros arden mal”, unha novela que pode ser xa considerada un clásico da Literatura Galega, do autor coruñés, afincado na Costa da Morte, Manuel Rivas, un autor cuxa obra se encontra traducida a máis de vinte idiomas.
A novela publicada no ano 2006 por Edicións Xerais de Galicia, foi merecedora de numerosos premios como: o Premio da Crítica galega, o Premio da Crítica española, o Premio ao Libro do Ano 2006 do Gremio de Libreiros de Madrid, o Premio Antón Losada Diéguez, o Premio Cálamo Extraordinario e o Premio Irmandad do Libro dá Federación de Libreiros de Galicia. Trátase dunha xoia da Literatura Galega, que Tino comenta co mimo habitual, invitándonos encarecidamente á súa lectura. A queima de libros que tivo lugar na Coruña o 18 de agosto de 1936, non é máis que a expresión delirante do odio á cultura, do fanatismo que se impuxo no noso país co Golpe de Estado de 1936, un fanatismo que perdurou durante os anos de chumbo da Ditadura, por iso cabe lembrar a premonitoria cita do poeta alemán Heinrich Heine (1797-1856) "Alí onde se queiman libros, remátase queimando os homes".
"Os libros arden mal" de Manuel Rivas
comentario por Florentino Rogero
É ben curioso este conto dos libros. As veces é un o que busca un libro e outras é o libro o que che busca. Os libros teñen estas andróminas, fan maxia. Así pasoume coa novela A praia dos afogados de Domingo Villar (Galaxia de autores), un libro, que fun eu buscar tras un encontro fortuíto no metro de Madrid. 
Unha moza iba lendo o libro, en galego, e chamoume a atención, entón fun buscalo. Lin o libro con avidez, gozando coa súa lectura, pero ao rematalo non me atrevín a facer un comentario. Pensei que quizais podía desfacer o suspense da aventura do inspector Leo Caldas. Entón fun buscar outro e lin Ollos de auga, tamén de Domingo Villar (Galaxia), pensando que lendo as dúas daríame a imaxinación pra facer un comentario delas, máis non, tampouco fun capaz. O que podo dicilos é que gocei de verdade coa lectura de ambas as dúas novelas, pola súa áxil lectura, o seu galego sinxelo así como polas belas descricións das paisaxes naturais e humanas de Galicia que realiza o autor, dignas dun ourive das verbas.
Entón apareceu este libro que estou a comentar convosco, “Os libros arden mal” de Manuel Rivas (Edicions Xerais, 2006). Un libro que cruzouse no meu camiño sen que eu fora buscalo, foi o propio libro o que veu buscarme, prestoumo un compañeiro de traballo, e díxome: “é unha historia triste, gustarache”.
Ao longo do relato sucédense personaxes que aparecen e desaparecen no espazo e no tempo, nunha complexa trama que traslada ao lector a asfixiante realidade dos tempos vividos polos protagonistas.
Un espazo que vén definido por un país, España, do que pode preguntarse, como fai un dos protagonistas da novela se “¿O noso é un país ou un escorpión?”, e por unha cidade, a Coruña, na cal os protagonistas identifican un triangulo. “Un triángulo que ten que ver connosco. No que sempre estivemos a xogar. Se miras a dereita, está o cemiterio de San Amaro. Ese é o primeiro vértice. Se miras á esquerda, está a prisión provincial. É o segundo vértice. Non hai futuro nin á esquerda nin a dereita. Só nos queda un terceiro vértice. O faro. A luz do faro. E que di a luz do faro?”
“Di adeus. Adeus! É a luz dos emigrantes. A nosa luz”.
“O que non escapa, marcha. É o negocio deste país. A exportación de xente. Eu xa lle dixen a un xerifalte: A este paso imos quedar sen clientes. Vós, os curas, e máis eu. E el díxome: O que non estea contento, mellor que marche. Un menos. Ao carallo!.
Unha cidade, A Coruña, que describe Manuel Rivas cun descarnado linguaxe poético, como unha “cidade de Mexo de Néboa, de Mexo de Moscas, do Vento do Lado da Fame, do Vento das Viúvas, da Zarra da Nuite, do Ceo acunchado, do ceo toldado, a Silveira do ceo, a Oza da tronada, o tronido e o relustro, cidade dun ceo carnal, voluptuoso, promiscuo”.
O tempo en que se desenvolve a novela, abarca desde finais do século XIX ata o noso pasado recente, aínda que o tempo do relato queda dalgún modo suspendido no Golpe de Estado do 18 de xullo de 1936 e vira ao redor duns feitos que constitúen o eixe central da novela, os acaecidos na cidade o luns 18 de agosto de 1936.
“Isto, as piras de libros, non forma parte da historia da cidade. Está a suceder agora. Así que isto, o arder dos libros, non ocorre nun pasado remoto nin ás agochadas.Tampouco é un pesadelo de ficción imaxinado por un apocalíptico. Non é una novela.
“Alí están eles, brazo en alto, en foto tomada onte, luns, cando se prenderon as primeiras fogueiras, e o que o diario clerical El Ideal Gallego insire este 19 de agosto de 1936:<<Na beira do mar, para que o mar leve os restos de tanta podremia e de tanta miseria, a Falanxe está a queimar moreas de libros.>>
Un lume que queimou os libros da cidade, “iso si que é medo, o lume que sae da boca do odio”. 
“Libro a libro, o despezamento da biblioteca, o que non ardeu, na sede da Xustiza. E o mesmo sucedera con todo o contorno do home. Todo será obxeto de espolio. As propiedades grandes e pequenas. Mesmo a cousas miúdas, íntimas. Non só os libros….”
“Arderon montes de libros. Bibliotecas enteiras. As mellores. As dos ateneos. A de Xerminal. A de Casares Quiroga”…”Tamén a el o borraron. Mesmo quixeron arrincar a folla do rexistro civil de nacementos. Pasoulles a moitas persoas”.“Que as borraron”.
“Os restos. Os restos dos libros. Desprendian un cheiro a carniza”.
“Os incendiarios, os espoliadores, estaban aí. Mandaban na cidade: O xefe de eles era o Xefe do Estado”.
E co golpe de Estado, veu a Guerra, “A guerra das guerras. A guerra omnipresente. Unha guerra que ficara pegañenta como unha componente máis do ar, allea ao tempo”.
E co golpe de estado, veu o terror das brigadas da noite dos auto nomeados “Caballeros de la Coruña” que “executan as ordes do que denominan Tribunal Invisíbel, onde se planifica o terror”. “E os falanxistas saen a procura de alguen”, “para <<darlle café>>”. “As emisións radiofónicas dun xeneral golpista, Queipo de Llano, puxeran de moda ese eufemismo da morte”.
“Café. Hemoraxia menínxea.
Pasaban por alí.
Mataron tres cesteiros que pasaban por alí. Un deles tiña a túa idade…..
Eles tamen eran anarquistas?
Eran uns xitanos que facian cestos. Un deles tiña catorce anos e outro dezaseis. A tua idade, mais ou menos”.
“Tiñan cadanseu orificio de bala na cabeza, <<Hemoraxia menínxea>>, segundo os certificados de defunción”.
Os personaxes principais son as vítimas e os verdugos. Entre os primeiros: Polca o bromista enterrador que manterá a súa rebeldía e a súa memoria malia a represión, a sua muller Olinda e os seus fillos O e Pinche, Vicente Curtis "Hércules", o boxeador Arturo dá Silva “o campión de Galicia”, o cantante de tangos Luis Terranova, Sito Marconi, o general Caridad, Héctor Ríos… E entre os verdugos, os falanxistas responsables das fogueiras e da represión, o coleccionista de biblias o xuíz Ricardo Samos, o censor Tomas Dez, o policía Ren.
Ao longo do relato aparecerán outros personaxes, feitos e lugares que permiten a recreación da vida na Coruña neses anos. Milagres a nai de Hércules, o balón do Diligent, os manobradores de guindastres do porto, a Darsena, as casas barco, a torre de Hércules, a Academía de Baile e as prostitutas do Papagaio, a praza de Maria Pita, as misteiras da Fábrica de Fósforos de Castiñeiras, o poeta Anceis, as lavandeiras, o río Mandeo, as cigarreiras da Fábrica de Tabacos da Palloza, a Festa dos Caneiros, Vitola a filla de Casares Quiroga, a culta e elegante esposa do xuíz a pintora Chelo Vidal e o seu fillo Gabriel Samos, Leica o fotógrafo, Lens de Arou, o xoven policia Santos, a mestra de Monelos….. Todos eles configuran unha trama complexa que se desenvolve cunha bela linguaxe poética obtendo unha gran forza dramática que envolve ao lector.
A novela relátanos feitos históricos que nos axudan a entender o que fomos e o que somos, entre eles, o nomeamento como membro de honra do Instituto de Estudos Políticos polo seu director Manuel Fraga Iribarne, no ano 1962, de quen “fora considerado o Kronjurist, o <<xurista oficial>> do Terceiro Reich. O principal artífice da arquitectura xurídica do nazismo”, o xurista alemán Carl Schmitt.
A pesar do terror que impregna, como o fume dos libros queimados, todos os recunchos do relato, o autor encontra oco para o humor, para a máis fina retranca galega.
“Que? Ninguén quere morrer? Non dades un peso a gañar!
Iso era o que Polca dicía cando pasaba diante da taberna A Pena do Cuco. As súas bromas de enterrador parroquial animaban moito a vivir a xente”.
O autor acórdase da Costa da Morte ao longo da historia, cando nos fala de Lens, o arpoador de baleas de Arou, ou do León da Metro, que chegou ao areal de Traba tras o naufraxio do Nil.
Os libros arden mal é un deses libros que che alborotan o corazón, que che devolven a ledicia da lectura e a ledicia de saber, porque “o pozo do saber, unha vez que se abre, nunca se enche”.
Nas verbas de Agustín Fernandez Paz en “O único que queda é o amor”: “Ao rematalo, asaltoume de novo o desexo que sempre sinto neses casos: telefonar aos amigos, saír a berrar no medio da rúa, proclamalo a todo o mundo. Dicirlle á xente que non poden seguir vivindo sen ler...”
Florentino Rogero Figueiras.
Tamén che pode interesar...
Comentarios
Os libros, abren os ollos dos ignorantes e esclarecen a historia e o presente.
Nunca podemos obcecarnos nas ideas que outros nos queiran impoñer. Debemos documentarnos, pa forxar en nós una idea propia...e, pa iso, nada mellor que un libro. Un bo libro coma este que nos estas a presentar hoxe : "Os libros arden mal" de Manuel Rivas
Noraboa polo teu artigo. É maxistral.
Antonio Puertas
Onde di dicilos, debera dicir dicirvos. A contracción ÁS, debe levar acento, (é unha contracción de articulo + preposición a+las). Debera substituír o verbo buscar, que se repite en varias ocasións por o sinónimo PROCURAR. En Ambas ás dúas novelas, debería ter empregado a segunda forma do artigo, Ámbalas dúas novelas. [(A segunda forma do artigo emprégase con Mais (Mailo), Por (Polo), Tras (Tralo), Todas/os (Todolas/os), Ambos os dous/as (Ambolas/os) ou Entrambas/os (Entrambalas/os )]
De su melosidad y dulzura, bien podían decir los invasores romanos aquello de " sona timpano quasi tuba "...cuando regresaban de sus conquistas por la vieja Europa.
Saludos, amigo
Antonio Puertas
si eres primo de Tino ,debes de ser del Puente o algo parecido,debemo s de partir de que cada uno lea lo que quiera ,seguramente encontrara "leyendo"uno bueno,mis disculpas y un saludo
En mi opinión, durante cuarenta años, los vencedores de la Cruzada impusieron una visión única del pasado, una visión histórica de buenos y malos, donde obviamente los buenos eran los vencedores.
En mi familia no hubo ni "buenos" ni "malos", ya que nadie fue asesinado, encarcelado o exiliado, mi abuelo paterno (Florentino Rogero) había fallecido y mi abuelo materno (Servando Figueiras) estaba emigrado en Argentina desde el año 1929, así que nadie sufrió más allá del hambre que todos, excepto las elites vencedoras, sufrieron, por eso no me he aproximado a la historia de la Guerra Civil desde el odio o el resentimiento, sino que como un lector apasionado he buscado conformar mi opinión. El libro de Manuel Rivas “Os libros arden mal” me parece una recreación histórica magistral de unos hechos que gusten o no fueron reales.
Creo que fue un presidente argentino el que dijo que "Los pueblos que olvidan su historia están condenados a repetirla", por eso es necesario repetir una y otra vez que “esa guerra civil no la provocó la República, ni sus gobernantes”, fueron grupos militares bien identificados que dieron “un asalto al poder en toda regla” (Julián Casanova), o como diría Marcos Ana: "Hay que pasar página, pero tras haberla leído".
Como es obvio, mi primo Eduardo y yo tenemos aproximaciones diferentes a la historia, lo cual no impide nuestra amistad.
Postdata mi primo Eduardo no es de Camariñas, es de Lugo.
Suscrición de novas RSS pra comentarios desta entrada.